Τσακώνικη Διάλεκτος
‘Γρούσσα νάμου είνι τα Τσακώνικα. Ρωτήετε να νιούμ’ αλήωι’
Η γλώσσα μας είναι τα Τσακώνικα. Ρωτήστε να σας πουν.
Η τσακώνικη διάλεκτος, αυτή η ανόθευτη, πρωτογενής γλώσσα, η αρχαιότερη ομιλούμενη ελληνική γλώσσα αποδεικνύει περίτρανα την καταγωγή των Τσακώνων από τους αρχαίους Δωριείς. Τα τσακώνικα τα μιλούσε ο Λεωνίδας ο Σπαρτιάτης και είναι μια διάλεκτος που μιλιέται εδώ και 3000 περίπου χρόνια στην Τσακωνιά της Αρκαδίας. Ενώ από τον τρίτο αιώνα προ Χριστού σε όλον τον ελλαδικό χώρο επικράτησε η κοινή αλεξανδρινή γλώσσα, στην Κυνουρία διατηρήθηκε αυτούσια η δωρική ντοπιολαλιά. Η δυσκολία της καταγραφής της γλώσσας έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι έχει διατηρήσει 33 σύμφωνα τα οποία δεν αποδίδονται με ακρίβεια από τα υπάρχοντα του αλφαβήτου. Ωστόσο γίνονται προσπάθειες να διασωθεί ο πλούτος της με την αποθησαύριση των τραγουδιών και με τη σύνταξη λεξικών.
Τσακώνικος Χορός
Εξίσου αρχαίος με τη γλώσσα είναι και ο τσακώνικος χορός. Οι συστροφές του, αναλλοίωτες, μπλέκονται με τους αιώνες. Τα βήματά του μετράνε το χρόνο με ακρίβεια και ιεροπρέπεια. Είναι «Παίων τέταρτος», δηλαδή πεντάσημος. Με ρυθμό 5/4 και όταν ζωηρεύει 5/8 υποτάσσει τους ανθρώπους να κινηθούν αυστηρά στο αυλάκι του χρόνου. Ο τσακώνικος χορός είναι χορός κυκλικός και κάποτε φτιάχνει περίτεχνες σπείρες που φέρνουν στο μυαλό ιερές τοιχογραφίες και πορφυρές ζωφόρους. Κάποιοι ερευνητές τον συσχετίζουν με τον Γέρανο, το χορό του Θησέα, στηριζόμενοι στην δραματική εξέλιξη των βημάτων που μοιάζει να οδηγεί στην έξοδο ενός λαβυρίνθου. Άλλοι υποστηρίζουν ότι αναπαριστά με τα φιδίσια γυρίσματά του τη μάχη του Απόλλωνα με τον Πύθωνα, το ιερό χθόνιο φίδι. Η αντικριστή μετωπιαία σχέση του πρώτου χορευτή με το δεύτερο αντικατοπτρίζει ακριβώς αυτήν την υπνωτική πάλη θελήσεων ανάμεσα στο Θεό και το Φίδι. Τρίτη εκδοχή θέλει αυτόν το χορό να τον χορεύουν οι Καρυάτιδες (κοπέλες καταγόμενες από τις Καρυές, γνωστό πόλισμα της Κυνουρίας) για να τιμήσουν τη θεά Άρτεμις, τη σφοδρή Παρθένο. Όποια εκδοχή και να διαλέξουμε ο ιδιότυπος αυτός χορός, ο «κλειστέ» χορός, δηλαδή ο κλειστός χορός, έχει να κάνει με τα σφιχτοπλεγμένα σώματα των χορευτών και τον μυσταγωγικό του χαρακτήρα.
Τσακώνικα Υφαντά
Αξιοσημείωτη ιδιαιτερότητα για την περιοχή αποτελεί ο αργαλειός και τα υφαντά, τα οποία δεν μπορεί κανείς να εντοπίσει σε άλλο μέρος της Ελλάδας και σηματοδοτούν την παραδοσιακή τέχνη της περιοχής. Ωστόσο στην Τσακωνιά, η τέχνη της υφαντικής ξεκίνησε στο τέλος του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα για καθαρά πρακτικούς και βιοποριστικούς λόγους. Στην αρχή οι γυναίκες της Τσακωνιάς ύφαιναν σακιά για τη μεταφορά των σιτηρών στα χωράφια, ταγάρια, για να παίρνουν στη δουλειά τους τα τρόφιμα, διαδρόμους και κιλίμια, για να στρώνουν τα σπίτια τους το χειμώνα ή για προίκα των παιδιών τους.